Faust

Johann Wolfgang Goethe (1749-1832)
dramaturg, prozaik, uczony, polityk, wolnomularz reprezentujący różne okresy literatury
Pochodził z bogatej mieszczańskiej rodziny. Ojciec skończył prawo, ale z powodu pochodzenia nie mógł pracować w zawodzie. Przykładał wielką wagę do wychowania dzieci, sam uczył syna bądź zatrudniał prywatnych nauczycieli. Goethe znał angielski, włoski, francuski, grekę, hebrajski i łacinę. Uczył się retoryki, geografii, rysunku, gry na fortepianie, tańca, jazdy konnej, fechtunku. Miał wszechstronne zainteresowania- ostatni człowiek renesansu. Zetknął się tez z folklorem. Zachwiać jego psychiką miało trzesienie ziemi w Lizbonie 1 XI 1755 roku. W 1765 roku rozpoczął studia prawnicze, przerwał je w 1768 roku (zawód miłosny/choroba). Zaczął pisać z różnych dziedzin. W tym czasie zainteresowął się też mistyką, alchemią i badaniami nad duszą. W Strasburgu zafascynował sie gotykiem. Poznał J.G. Herdera (burza i napór), obaj opowiadali sie za popularyzacją literaury niemieckiej, zwrotem do historii i kultury ludowej. W 1771 roku ukonczył studia prawnicze z tytułem licencjata ( jego poglądy zawarte w pracy nie pozwoliły na przyznanie mu tytułu doktora). Wrócił do Frankfurtu i otrzymał zgodę na praktyke prawniczą. Postepowe poglądy spotkały sie z naganą, porzucił więc zawód prawnika. Ponownie zajał się literaturą, pracował m.in dla czasopisma literackiego. Z powodów finansowych podjął pracę referendarza Sądu Najwyższego Rzeszy. Spotykał się z młodymi prawnikami, tam poznał radce dworu Johann Christian Kestner – narzeczonego, a od 1773 męża Charlotte Buff, która była pierwowzorem Lotty z powieści Goethego „Cierpienia młodego Wertera”. Rzogłos przyniósł mu dramat "Gotz von Berlichingen". W 1775 roku został zaproszony do Weimaru przez księcia karola Augusta. Został jego doradcą zyskując tytuł tajnego radcy. Zajmował się komisją do spraw wojny, finansami, manufakturami, górnictwem, geologią oraz kulturą, a także był dyrektorem budowy dróg,. Goethe miał nadzieję, że bedzie miał większy wpływ na społeczeństwo i zmiany polityczne.Goethe poznał starszą od siebie damę dworu Charlotte von Stein namiętną wielbicielkę jego twórczości poetyckiej, która wprowadziła go w życie dworskie i wspierała w systematycznej pracy. W 1782 roku został nobilitowany. W 1783 został przyjęty do zakonu iluminatów pod imieniem Abaris. Często odbywał wycieczki górskie, zdobył szczyt Broken, który opisał w wierszu "Podróż w góry Hercen zimą". Zwiedzał Szwajcarię- Alpy, Kraków- Wieliczkę, Śląsk- wszedł na Śnieżkę. W latach 1786-88 za zgoda księcia przebywał we Włoszech. Po powrocie w 1788 roku w czasie spraceru poznał robotnicę manufaktury Christinę Vulpius, która wkrótce zamieszkała z Goethem i miała z nim dzieci. Ożenili sie dopiero w 1806 roku. Goethe był tez dyrektorem teatru. Brał udział w kongresie wiedeńskim jako przedstawiciel księcia. Po śmierci żony, mając ponad 70 lat zakochał się i chciał ożenić z 19-latką, jednak jej rodzina odrzuciła oświadczyny. Zmarł w 1832 roku wystawiając sobie mauzoleum w którym miał być pochowany z Schillerem.
Dzieła:

• Gotz von Berlichingen- tragedia reprezentująca gotycyzm pisana prozą (złamanie modelu gatunku); przedstawia bunt rycerza wobec systemu feudalnego
• Mahomet
• Żyd wieczny tułacz
• Cierpienia młodego Wertera- recepcja Pieśni Osjana, werteryzm- wybujała uczuciowość, widzenie świata przez pryzmat uczuć, marzeń i poezji, niezgoda z panującymi zasadami, ból istnienia, poczucie bezsensu; samobójstwo efektem niemożliwości spełnienia; dzieło stało się wyznacznikiem kultury (moda, zachowania, samobojstwa, parodie, przeróbki, perfumy Werter, opery, przedstawienia, gadżety). Pod wpływem krytyki Goethe przerobił Wertera na szaleńca.
• liryka: Elegie rzymskie, Dywan zachodu i wschodu- elementy orientalne, Pieśń z Senenhein, Trylogia namiętności- wynik zauroczenia młoda dziewczyną
• ballady: Poszukiwacz skarbów, Uczeń czarnoksiężnika, Król Olch, Narzeczona z Koryntu
• dramaty: Egmont, Ifigenia w Taurydzie, Torquato Tasso, Obywatel generał, Rozjatrzeni
• epika: List przechera- satyra na despotyzm feudalny, Herman i Dorota- idylla narodowa,  Lata wędrówki Wilhelma Meistra czyli o rezygnacji, Powinowactwa z wyboru, Z mojego zycia zmyślenie i prawda
• dzieła naukowe: Nauka o barwach

Faust

Georg Johanes Faust (XV-XVI w.)- wędrujący scholar, miał m.in studiowac w Krakowei magia naturalis (fizyka i chemia), podawał sie za czarodzieja. W 1513 r. prowadził wykłady we Frankfurcie o Homerze wywołując duchy bohaterów. Miał się tez przyznac do paktu z diabłem i zostac przez niego uduszony.

Zuzanna Małgorzata Brandt (zm. 1771)- rzeczywista postać, służąca z gospody w której bywał Goethe, udusiła swoje nieslubne dziecko, została ścięta

Chwilo trwaj wiecznie! Jesteś piękna!

(Faust cz I)

Kto wiecznie dążąc trudzi się

Tego wybawić możemy

(Faust cz II)

Goethe opatrzył cz. I Fausta dwiema przedmowami. Pierwsza o teatrze jest głosem w dyskusji o czym powinno być dzieło wystawiane na scenie. Druga dotyczy zakładu Boga i Szatana. Faust przepełniony jest rządzą wiedzy. Człowiek geniusz zmaga się ze skończonością. "Boskość" człowieka wyróżnia go ponad wszystkie inne stworzenia, ale jego ograniczoność zarazem stanowi konflikt tragiczny. Faust przywołuje nie diabła, ale "Ducha ziemi", który jest dla niego bogiem przyrody i geniuszu. Równiez Bóg z prologu nie jest już bogiem wystawiającym grzesznika na próby, ale wierzy w człowieka. Małgorzata zyje w drobnomieszczańskim, nietolerancyjnym świecie, w którym nie ma miejsca na uczucia, miłość doprowadza do zguby. Pod koniec zycia Faust przekonuje sie, że tylko praca dla innych daje prawdziwe szczęście.

Streszczenie:

Stary poeta zwraca się do cieni i mar swoich przyjaciół i ukochanych.
Prolog w teatrze
Dyrektor teatru, Poeta oraz Jowialista rozmawiają o przygotowywanym spektaklu. Dyrektor wraz z Jowialistą namawia Poetę, by napisał coś, co mogłoby zainteresować tłum. Poeta wzbrania się przed tym, ponieważ uważa, że nie wolno w ten sposób wykorzystywać sztuki, która nie jest przeznaczona dla prezentowania spraw mało ważnych, mówi o poniżeniu sztuki, trudzie weny. Dla Jowialisty (Błazen, Wesołek) najważniejszy jest kontakt z tłumem, błazeństwo, komedia; reprezentuje sztukę niską, ludyczną.
Prolog w Niebie
Rafael, Gabriel i Michał chwalą Boga, świat i słońce. Zjawia się Mefistofeles. Zdaje relacje z pobytu na Ziemi, żal mu męczącego się człowieka. Rozmawia z Bogiem o Fauscie którego Bóg nazywa swoim sługą. Zakładają się: jeśli Bóg da Szatanowi wolną rękę, on sprowadzi Fausta na drogę zła. Bóg zgadza się, będąc przekonanym, że Faust nie da się zwieść.
Część Pierwsza
Noc

Faust rozmyśla w swoim pokoju nad własnym życiem. Dochodzi do wniosku, że cała wiedza, którą zdobył nie dała mu szczęścia. Czuje się tak, jakby był już trupem za życia. Wyznaje, że zajął się magią po to, by poznać prawdę o świecie. Wywołuje ducha natury. Rozmowę z niezwykłym gościem przerywa mu jego służący, Wagner, który prosi Fausta, by przekazał mu trochę ze swojej wiedzy. Gdy Wagner wychodzi, Faust postanawia popełnić samobójstwo. Już ma wypić truciznę, gdy od postanowienia odwodzi go dźwięk dzwonów, który powiadamia o rozpoczęciu Świąt Wielkanocnych
Przed bramą miasta
Ludzie bawią się, zastanawiają jak spędzić świąteczny dzień. Faust pojawia się wśród nich, okazują mu szacunek. Jego ojciec- lekarz odwiedzał chorych w ich domach w czasie zarazy, co było jednak oszustwem. Faust rozkoszuje się wiosną i marzy o innym życiu. Dostrzega czarnego pudla przekonuje Wagnera, że to jakaś zjawa, ale Wagner uparcie twierdzi, że to tylko zwykły pies. Faust zabiera pudla do domu.
Pracownia
Faust próbuje przekładać Ewangelię św. Jana. Nie może jednak uporać się z pierwszym wersem, ponieważ nie podoba mu się zdanie: „Na początku było Słowo”. Ostatecznie przekłada je na: „Na początku był czyn”. Nagle pudel zaczyna przybierać dziwną postać. Przed Faustem staje Mefistofeles i przedstawia się jako część siły, która pragnąć zawsze zła, czyni dobro. Niecodzienny gość zaczyna go coraz bardziej interesować. Chce, by Mefistofeles odpowiedział mu na kilka pytań. Czart wymyka się jednak z pracowni.
Pracownia
Mefistofeles wraca do pracowni Fausta. Proponuje mu, żeby opuścił swoją ciemną komnatę, porzucił zajmowanie się zgłębianiem wiedzy, które tak mu ciąży i w końcu oddał się przyjemności. Diabeł proponuje Faustowi zostanie jego sługą. Faust jest przekonany, że diabłu nie uda się sprawić, by poczuł się szczęśliwy. Zawierają więc układ: jeśli Faust kiedykolwiek wypowie słowa: „Wstrzymaj się chwilo! Ty jesteś tak piękną!”, wtedy jego dusza będzie należała do Mefistofelesa. W czasie rozmowy do domu Fausta przychodzi uczeń. Mefistofeles ubiera na siebie szaty gospodarza, któremu każe się przygotować do podróży. Potem rozmawia z uczniem i doradza mu, jaką dziedziną wiedzy mógłby się zająć. Uczeń jest zadowolony z rad i zapowiada, że jeszcze odwiedzi tak znakomitego mistrza.
Szynkowania Auerbacha w Lipsku
Grupa studentów pije w szynku wino. Do pomieszczenia wchodzi Mefistofeles z Faustem, któremu chce pokazać zabawę młodzieży. Podchodzi do studentów i proponuje im, że dostarczy wina, jakiego każdy zażąda. Robi świdrem dziury w stole, studenci podstawiają szklanki i rzeczywiście ze stołu wypływa wino. Wszyscy są pod wielkim wrażeniem, jednak po chwili wino zamienia się w ogień. Studenci chcą się odegrać na nieznajomym, który ich oszukał, ale Mefistofeles razem z Faustem znikają niepostrzeżenie.
Kuchnia czarownicy
Mefistofeles zabiera Fausta do czarownicy. Kiedy przybywają na miejsce, okazuje się, że czarownicy nie ma, a przy kotle siedzą dwa koczkodany. Mefistofeles rozmawia z nimi, a w tym czasie Faust wpatruje się w zwierciadło. Widzi w nim dziewczynę wielkiej piękności. Mefistofeles obiecuje mu, że wkrótce pozna taką kobietę. Czarownica przygotowuje eliksir młodości.
Ulica
Obok Fausta przechodzi dziewczyna imieniem Małgorzata. Faust od razu się w niej zakochuje. Diabeł próbuje przekonać Fausta, że nie jest to najlepszy pomysł, ponieważ dziewczyna jest niewinna i czysta, więc czart nie ma nad nią władzy. W końcu godzi się spełnić życzenie Fausta, ale zastrzega, że dla zrealizowania tego zamiaru potrzeba dużo czasu.
Wieczór
Kiedy Małgorzata wychodzi ze swojego pokoju, do pomieszczenia dostają się Mefistofeles i Faust. Faust cieszy się, że może przebywać w pokoju ukochanej. Mefistofeles zostawia szkatułkę pełną klejnotów, tłumacząc Faustowi, że dzięki temu zdobędzie dziewczynę. Małgorzata wraca i ze zdziwieniem otwiera szkatułkę, potem przymierza biżuterię.
Aleja do spaceru
Mefistofeles z oburzeniem donosi Faustowi, że matka Małgorzaty oddała szkatułkę księdzu, by ten ofiarował ją Matce Bożej. Faust odsyła go, by przyniósł mu nowy podarek dla dziewczyny.
Mieszkanie sąsiadki
Małgorzata przyszła do sąsiadki Marty pokazać jej nową szkatułkę wypełnioną klejnotami, którą znalazła w swoim pokoju. Marta radziła jej, żeby tylko nie pokazywała skarbów matce. W czasie rozmowy do Marty przyszedł Mefistofeles. Przyniósł wiadomość o śmierci jej męża. Kobieta nie do końca chciała wierzyć, więc umówili się na wieczór, że Mefistofeles przyprowadzi drugiego świadka, który będzie mógł poświadczyć o śmierci męża Marty. Diabeł poprosił, żeby przyszła również Małgorzata.
Ulica
Mefistofeles donosi Faustowi, że zobaczy swoją Małgorzatę pod warunkiem, że zgodzi się poświadczyć, iż mąż Marty umarł w Padwie. Faust nie chce kłamać, ale ostatecznie godzi się.
Ogród
Spotkanie w ogrodzie: Mefistofeles rozmawia z Martąsugerującą mu, że chętnie za niego wyjdzie, a Faust i Małgorzata wyznają sobie otwarcie, że są w sobie zakochani. Po tej rozmowie Małgorzata ucieka.
Altana
Małgorzata chowa się przed Faustem w altanie. Faust znajduje ją i całuje, dziewczyna odwzajemnia pocałunek. Potem Faust z Mefistofeles wychodzą z ogrodu.
Grota w lesie
Faust zaczyna żałować swojej decyzji. Wyrzuca Mefistofelesowi, że rozpalił w nim pragnienie posiadania...
Las i jaskinia 

Faust dziękuje Duchowi Ziemi za piękno natury i możliwość poznawania świata. Za bardzo oddalił się od chrześcijaństwa, by dziękować Bogu. Bohater mówi o spokoju Małgorzaty, który przerwał, Mefistofeles zaś, który pojawia się w międzyczasie, o cielesności bohaterki. Spotykają się tu dwie postawy wobec miłości: idealizm Fausta i cynizm Mefista. Faustowi wydaje się, że to wielkie uczucie, kładzie nacisk na stronę duchową miłości, zaś jego kompan reprezentuje drugie podejście do uczucia od strony fizyczności. Jest przy okazji pełen ironii i szyderstwa względem postawy Fausta.
Pokoik Małgorzaty

Małgorzata siedzi przy kołowrotku i nuci piosenkę.
Ogród Marty

Małgorzata chce uzyskać od Fausta poglądy na temat wiary, obawia się o jego stosunek do Boga. Faust próbuje wyjść z twarzą z sytuacji, nie zdradzić za wiele, kluczy: odpowiada dziewczynie pytaniem, czy można zmierzyć wiarę, czy jesteśmy w stanie kategorycznie stwierdzić, że wierzymy lub nie, bez cienia wątpliwości. Bóg jest dla Fausta jednym z pięknych, intensywnych uczuć ludzkich, zatem ma charakter ulotny. Z drugiej strony Bóg jest dla niego wszechogarniający.
U zdroju

Małgorzata i jej znajoma, Elżbieta, spotykają się u studni. Elżbieta przekazuje Małgorzacie szokującą informację o tym, że ich znajoma – Basia – zaszła w ciążę, zhańbiła się, a jej gach uciekł. Małgorzata próbuje współczuć koleżance, na co Elżbieta oburza się, mówiąc, że wcale nie można litować się nad Basią, a piętnować jej zachowanie.
Na przedmurzu

Małgorzata modli się przed obrazem Matki Boskiej Bolesnej
Noc

Na ulicy przed domem Małgorzaty jej brat – Walentyn - rozgoryczony snuje monolog o tym, że jego siostra zawiodła go. Na to wchodzą Faust i Mefistofeles, których prowokuje do walki Walentyn. Faust, podjudzany przez diabła, zabija brata swej ukochanej, po czym ucieka wraz z Mefistem z miejsca zbrodni. Konający Walentyn przelewa rozgoryczenie na swą siostrę, przepowiadając jej niechlubny los prostytutki.
Kościół

Małgorzata uczestniczy w nabożeństwie pogrzebowym, a za nią Zły Duch umacnia ją w poczuciu winy za sprowadzenie śmierci na matkę i brata. Mówi jej, że teraz już nie jest niewinna, czysta i nie może bez lęku iść w stronę ołtarza. Małgorzata nie wytrzymuje napięcia i ostatecznie mdleje.
Noc Walpurgii

Rzecz się dzieje w górach Harcu, gdzie w noc Sobótki na szczyt zmierzają różne czarownice i duchy. Pojawiają się również Mefistofeles i Faust. Na górze odbywa się sabat czarownic, gdzie każdy robi to, co lubi, to wręcz festiwal chcicy, w czasie którego zdarzenia jakie są tam przedstawiane zakrawają na sztukę teatralną, która rozwija się w następnym rozdziale. Pojawia się również Lilith, domniemana pierwsza żona pierwszego człowieka – Adama.
Sen nocy Walpurgii: Czyli złote wesele Oberona i Tytanii

Właściwa sztuka w sztuce, której bohaterami są postacie ze sztuk Szekspira ("Sen nocy letniej", "Burza").
Pole

Faust dowiaduje się, iż przez działania jakie wraz z Mefistofelesem podjął, Małgorzata jest w więzieniu. Wywiązuje się kłótnia między Faustem a Mefisto, gdzie ten pierwszy kategorycznie żąda, by diabeł pomógł mu uwolnić ukochaną. Mefisto zarysował plan odbicia dziewczyny.
Noc w otwartym polu

Galopując na czarnych koniach, Faust oraz Mefisto dojeżdżają do miasta, gdzie zauważają jakieś poruszenie w okolicy szafotu.
Więzienie

Faust odnajduje Małgorzatę, jednak ta jest w stanie załamania psychicznego. Prócz tego, że zabiła matkę, utopiła również swoje i Fausta dziecko. Pragnie śmierci, pokuty za swe winy, Faust nie daje rady jej skłonić by uciekła wraz z nim. Małgorzata pragnie odpokutować swe winy. Mefistofeles uznaje ją za straconą, a głos z góry, należący najpewniej do Boga, określa ją wręcz przeciwnie, jako ocaloną.

Po II wojnie światowej uznano Fausta pisanego w Weimarze (wschodnie Niemcy) za tekst komunistyczny

W 1947 r. Tomasz Mann opublikował "Doktora Faustussa"- Faustem jest muzyk który podpisuje pakt z diabłem (w skutek choroby wydaje mu się) za cene inspiracji.