Zbójcy

Literatura niemiecka:

1. pokolenie burzy i naporu 1767-1785
2. klasyka weimarska 1789-1805
3. romantyzm jeneński 1800-1830
4. Młode Niemcy 1830-1848

Pokolenie burzy i naporu  bierze swój poczatek ze sprzeciwu wobec panujących wciąż stosunków feudalnych i podziałów klasowych. Nazwa wywodzi sie od utwory "Burza i napór" Friedricha Klingera z 1776 roku.  Podstawą twórczości stała się kultura ludowa, zwrot do historii, popularyzacja sztuki niemieckiej. Literatura miała doprowadzić do zmian społecznych.

Klasyka weimarska (rewolucja francuska-śmierć Schillera) była kontynuacją idei oświeceniowych oraz burzy i naporu. 

"Człowiekowi temu można by pomóc"

Fryderyk Schiller (1759-1805)

Wywodził sie z nizin społecznych, zwróciwszy na siebie uwagę Karola Eugeniusza, księcia Wirtembergii. w wieku 13 lat został odebrany rodzicom . Najpierw kształcił sie w dziedzinie prawa, później medycyny. Otrzymał posadę lekarza pułkowego w Stuttgarcie. W 1781 r. napisał "Zbójców". Dramat wywołał krytykę władz. Został aresztowany, zabroniono mu publikowania dalszych prac. Uciekł ze Stuttgartu został. W 1789 został wykładowcą historii i filozofii w Jenie, gdzie pisał wyłącznie prace historyczne. Za granicą spotkał sie z uznaniem, został honorowym obywatelem Francji. W 1799 roku przeniósł sie do Weimaru gdzie został do śmierci. Przyjaźnij sie z Goethem. Uważał, że poeci powinni być wychowawcami narodu, miec wysokie kwalfikacje moralne. Powinni przewodzic w każdej dziedzinie równiez w polityce. Sztuka jest narzędziem moralnego odrodzenia. Władcy feudalni nie moga byc przywódcami moralnymi.

• "Zbójcy" 1781
• "Oda do radości" 1785- w 1803 przerobiona jako tekst IX symfoni Bethovena
• "Poczatek nowego stulecia" (program klasyki weimarskiej)
• "Pieśń o dzwonie" 
• ballady: "Nurek", "Rękawiczka" 
• dramaty: "Walenstein", "Maria Stuart", "Dziewica Orleańska", "Wilhelm Tell", niedokończony "Dimitr Smozwaniec czyli niedokończone gody w Moskwie"

Zbójcy 

Przedmowa Schillera zawiera elementy programu burzy i naporu. Dramat rozpoczął mode na literarure zbójecką istał się inspiracja dla całej literatury europejskiej. Charakterystycznymi elementami są: konflikt rodzinny, nieprzecietne jednostki, śmiertelne ofiary na zakończenie utworu, bunt przeciw krzywdzie społecznej, potrzeba wolności, próba obalenia starego ładu. Język utworu zawiera zwroty zaczęrpniete z Biblii, wyrażenia szekspirowskie, szlachetny patos oraz prowinsjonalizmy. Schiller zerwał z trzema jednościami i zastosował kompozyxcje otwartą. 

Bochaterowie:

Karol- litościwy dla żebraków, plebsu, kocha wolność; interesował sie postaciami wielkich mężów starozytności; chce walczyć z hipokryzją i chciwością, łupi bogaczy, rozdaje biednym; jest wiernym towarzyszem; zbrodnie bandy obciążają jego sumienie. Karol jest jednak rozpiszczony, liczy na pomoc ojca, łatwo ulega sugestiom. Nie poddaje w wątpilość listu brata. Pod wpływem impulsu decyduje sie zostać zbójcą, nie zastanawia się nad uczciwszą drogą samodzielnego życia. Poczucie krzywdy budzi w nim nienawiść do całego systemu feudalnego. Ostatecznie uznaje, że nie jest to najlepsza droga do zmian społecznych. 

 Franciszek- szpetny, okrutny, chciwy, tchórz, czarny charakter. Jako młodszy syn jest ignorowany, pozbawiony praw do majątku. Czuje się tez pokrzywdzony przez naturę która jego bratu dała piekno, a jemu brzydotę. Jest typowym przedstawicielem absolutyzmy, tyranem, który uciska i wyzyskuje poddanych. Schiller wzorował sie na szekspirowskim "Ryszard III".

Mojciec Moor- szlachetny i ojcowski dla poddanych, ale bezwolny wobec synów. Rozpiscił Karola, pozwolił na przejęcie władzy przez Franciszka.

Amalia- wzór cnót i wierności, romantyczna heroina, która dochowuje wierności zmarłemu ukochanemu, wolu umrzeć niż spędzić zycie bez karola

Herman- chowa uraze do Karola, zostaje wykorzystany przez Franciszka, ostatecznie ogarnięty wyrzutami sumienia wyznaje prawdę, sprzeciwia sie rozkazom Franciszka i nie zagładza na śmierć starego Moora

Daniel- przykład starego sługi

Roller- szlachetny zbójca

Schweizer- wierny towarzysz Karola

Spiegelberg- pragnął stac sie przywódcą bandy, chytry, wzniosłe słowa, liche czyny, knuje intrygi przeciwko Karolowi, sprytny

Schufterle- okrutny morderca

Rozmann

Kosiński- łączy go z Karolem pewna zbierzność losów, cięzkie doświadczenia nie złamały go jednak, pozostaje szlachetny

Streszczenie

Akcja rozpoczyna się w zamku hrabiego von Moor. Franciszek czyta mu rzekomy list od korespondenta w Lipsku dotyczący Karola. Karol zszedł na złą drogę, narobił dłógów, prowadził niemoralne życie, pojedynkował się, uciekł przed więzieniem. Pod wpływem sugesti Franciszka wstrząśniety ojciec przeklina starszego syna. Sam przed sobą Franciszek przyznaje się do spreparowania listu. Akcja przenosi się do karczmy w Saksonii, gdzie przebywa Karol Moor wraz z towarzyszami. Karol otrzymuje list od brata iż ojciec wyklął go z rodu. Karol rzeczywiście popełnił pewne błedy i roztrownił swój majątek, był jednak przekonany że miłość ojcowska przyjdzie mu z pomocą. Spiegelberg proponuje spłukanym towarzyszom założenie bandy zbójeckiej. Pomysł zostaje przyjęty, a na przywódce zostaje wybrany Karol Moor. Tymczasem Franciszek stara się zdobyc Amalię von Edelreich (ukochaną Karola). Ta odmawia, gdyż zna prawdziwa naturę Franciszka. Franciszek postanawia przyśpieszyć śmierć ojca i odziedziczenie majatku. Nie chcąc jednak splamić swych rąk zbrodnią, namawia sługę Hermana obiecując mu rękę Amali. Herman (w przebraniu) oznajmia, iż znał Karola Moora i był świadkiem jego śmierci na wojnie. Amalia na tę wieść wybiega zrozpaczona, stary Moor zaś woła o lekarza, bojąc się, że umrze ze zgryzoty (Franciszek krzyczy w euforii, że teraz już jest panem). Akcja przenosi się do Czeskich Lasów. Moor dotychczas okradał i zabijał moznych gnebiących lud, zdobyte bogactwa rozdaje miednym. Banda Moor chce odbić uwięzionego towarzysza Rollera. Zbójcy podpalają miasto, ginie wielu niewinnych ludzi. Po tym wydarzeniu Karol Moor ma wyrzuty sumienia. Zbójców osacza wojsko 50 razy liczniejsze. Moor składa obietnicę towarzyszą iż nigdy ich nie opóści. Pewien Ksiądz stara sie nakłonic zbójców do wydania Moora, ci jednak odmawiają. W walkach ginie tylko szlachetny Roller. Do bandy chce przyłaczyć się niejaki Kosinsky. Opowiada swoją historię: Miał piękna narzeczoną, mieszczankę, sam pochodził ze szlacheckiego rodu. Przed ślubem Kosiński został oskarżony o zdradę i zresztowany. Po długim czasie zostaje zwolniony i zrechabilitowany. sowiaduje sie że jego ukochana Amalia (zbiezność imion) została porwana. Dano jej wybór czy chce patrzeć na śmierć Kosińskiego czy zostać kochanką księcia. Próbował sie zemścić, ale został pojmany i wygnany. Pod wpływem zbiezności imion u Moora budzi się tęsknota do rodzimych krain oraz za porzuconą narzeczoną.
Przybywa do zamku w przebraniu jako cudzoziemiec. Spotyka Amalię, słucha jej nieszczęśliwej opowieści o dziejach swej miłości, a wzruszony Karol dostrzega, że ona ciągle go kocha. Mimo to nie przyznaje się, kim jest, gdyż jest świadomy swych zbrodni i bycia zbójcą. Zaczyna sie tez domyślać spisku Franciszka, wstrząśnięty jednak śmiercią ojca nie chce wystepować przeci rodzonemu bratu. Herman nekany wyrzutami sumienia wyznaje Amali, że Karol wcale nie umarł. Tymczasem Franciszek rozpoznaje w przybyszu Karola i postanawia go zgładzić. Ponownie chce wyręczyć się jednym ze sług – Danielem – ten jednak jako chrześcijanin wzdryga się przed podobnym czynem. Franciszek daje mu dzień zwłoki do namysłu, w przypadku odmowy grozi mu zamknięciem w lochu. W tym czasie Daniel odszukuje przybysza i po jego bliźnie na ręce (Daniel wychowywał Karola) rozpoznaje prawowitego dziedzica zamku. Karol spotyka się znów z Amalią, która w pewnym momencie śpiewa mu piosenkę, Karol zaś kończy ostatnie 2 wersy i… ucieka gdy narzeczona rozpozna go po znajomości ich pieśni z lat młodości. Wraca do swej bandy. W międzyczasie kompani zabili Spiegelberga, który chciał zawiązać z nimi spisek przeciw Moorowi, ci jednak pozostali mu wierni. Wszyscy zasypiają prócz Karola, który nagle słyszy głos nieopodal. Herman. pod osłoną nocy przyszedł nakarmić starego Moora, wtrąconego przez Franciszka do lochu. Karol dowiedziawszy sie o zbrodni brata wyznacza Schweizerowi zadanie przyprowadzenia Franciszka żywego. Gdy Schweizer wpada do zamku, Franciszek – widząc, że czeka go niechybna śmierć – popełnia samobójstwo przez uduszenie się. Schweizer też się zabija, jako że poprzysiągł, iż przyprowadzi żywego brata Karola. karol uświadamia sobie, iż droga do szczęścia jego i Amalii staje otworem, choć kosztem śmierci kompana. Lecz wtedy zbójcy przypominają hersztowi o złożonej obietnicy, iż nigdy ma ich nie opuścić. Karol rozumie, iż musi z nimi uciec. Stary Moor umiera, słysząc że jego ukochany syn pozostanie bandytą. Amalia wpada w rozpacz, mówiąc, iż woli śmierć niż życie bez ukochanego. Karol nie chce jej zabic, ale gdy ta zwraca sie do innych zbójców zabija ją i sam chce popełnić samobójstwo. Zbójcy znów się buntują, bo i to wyjście przeczy jego przysiędze. Wtedy Karol oznajmia, iż nie jest już ich wodzem i postanawia oddać się w ręce sprawiedliwości. Lecz i własną śmiercią chce uczynić dobro. Wie zaś, że za jego głowę wyznaczona jest wysoka nagroda. Przypomina sobie, iż niedaleko żyje biedny chłop. Słowa Karola „Człowiekowi też można by pomóc” , będące ostatnim zdaniem dramatu, stały się słynnym cytatem literatury niemieckiej.