Doktor Jekyll i pan Hyde

ROBERT LOUIS STEVENSON (1850-1894)

Szkocki powieściopisarz, nowelista, poeta, prawnik

Był słabego zdrowia. Wiele podróżował po Europie, Ameryce, wyspach Pacyfiku; był obrońcą tubylczych tradycji, przeciwnikiem imperializmu. Sprzeciwiał się naturalizmowi. Do pisania pchnęły go jego opowieści dla przybranego syna o piratach. Zmarł w skutek długotrwałego przyjmowania opium i laudanum.

·         Wyspa skarbów

·         Porwany za młodu

·         Doctor Jekyll i pan Hyde

Doctor Jekyll i pan Hyde

Echo gotyckiej powieści w rozdwajaniu osobowości. Pracownią dawna kostnica- Wiktor Frankenstein, zło utożsamiane z brzydotą. Alegoria skrajnego kalwinizmu- zło pochłania wszystko. Doktor Jekyll ze swojej natury jest osobą dobrą, sympatyczną. Z obrzydzeniem myśli o czynach, jakich dopuszcza się pan Hyde. Często próbuje odkupić jego winy, dobrymi uczynkami zrekompensować poszkodowanym zło, którego jest przyczyną jego druga część. Pan Hyde jest zatem absolutnym przeciwieństwem doktora Jekylla. Jest to osoba do cna zła, nieczuła, której wielką przyjemność sprawia wyrządzanie innym krzywdy. Jest on egoistą nie dbającym w najmniejszej mierze o losy innych. Pan Hyde jest uosobieniem wszystkiego, co w człowieku amoralne, niegodne, niskie. Nie ma w nim ni krzty współczucia. Ta postać nie ma żadnych zahamowań moralnych ani etycznych. Obawia się jedynie kary, lecz przecież bezpieczeństwo zapewnia mu postać Henry’ego Jekyll’a.

Powieść ukazuje skutki zduszania instynktów.  Postać Jekylla i Hyde''a obecna jest w kulturze jako symbol dwulicowości, nowela stała się nawet tematem musicalu, filmów, koszulki, puby w NY.

STRESZCZENIE

Londyński prawnik, John Gabriel Utterson (surowy, posępny, ale przyzwoity) od lat przyjaźnił się ze swoim dalekim krewnym Ryszardem Enfieldem (światowiec). Podczas spaceru przez ponurą ulicę pan Enfield opowiada, jak był świadkiem stratowania małej dziewczynki przez mężczyznę podobnego do diabła (sam wygląd budził uczucie nienawiści i strachu).  Złapany przez przechodniów wszedł do domu przy tej ulicy i przyniósł czek podpisany sławnym nazwiskiem, którego pan Enfield nie chce wymieniać. Wyjawia jednak nazwisko sprawcy (podejrzewają że jest szantażystą)- Hyde. Pan Utterson po powrocie do domu przegląda testament swego przyjaciela Henry''ego Jekylla - 50-letniego lekarza, chemika z zamiłowania, w którym w razie swojego zniknięcia zapisuje cały majątek Edwardowi Hyde’owi.  Udaje się do wspólnego przyjaciela H. Lanyona, który jednak w ostatnich latach rzadko widywał się z Jekyllem uważając, że ten zdziczał (porzucił naukę dla fantastyki). Lanyon nigdy jednak nie słyszał o panu Hyde. Utterson czatuje przed tajemniczym domem by zobaczyć Hyde’a. Hyde przypomina mu człowieka pierwotnego. Następnie Utterson odwiedza Jekylla, ale nie zastaje go w domu. Służący mówi mu się, że Hyde ma własny klucz do laboratorium (byłe prosektorium), cała służba ma go słuchać. Utterson podejrzewa jakiś grzech z młodości, szantaż. Stara się czegoś dowiedzieć od samego Jekylla, ten jednak ucina temat, odmawia jakichkolwiek informacji. 

Kilka miesięcy później Londynem wstrząsnęło morderstwo sir Danversa Carewa zabitego przez Hyde’a. Zabity miał list do pana Utterona. W towarzystwie policji uczestniczy w przeszukaniu domu Hyde’a, jego jednak nikt nie mógł znaleźć, nie miał rodziny, przyjaciół. Utterson odwiedził Jekylla, wygląda na chorego, przysięga, że więcej nie zada się z Hydem. Pokazuje adwokatowi list w którym Hyde informuje doktora, że uciekł i nigdy się nie pokaże.  Utterson wychodząc pyta służącego o posłańca, który przyniósł list, ten jednak nikogo nie widział. Pełen niepokoju pokazuje list przyjacielowi Guestowi (kryptograf amator), który dostrzega podobieństwo między pismem Jekylla i Hyde’a.  Stopniowo Jekyll zamknął się w domu, nie przyjmował przyjaciół po początkowym powrocie do normalności. Lanyon nie chce rozmawiać z Uttersonem o doktorze, mówi, że po jego śmierci być może pozna prawdę. Umiera, a Utterson dostaje poufne dokumenty zawierające z kolei poufne papiery Jekylla na wypadek jego zniknięcia. Utterson waha się czy przeczytać, chowa jednak list.  Od Enfielda dowiaduje się, że tajemnicze drzwi Hyda to tylne wejście do domu Jekylla, obaj widzą też zbolałego doktora w oknie. Do Uttersona przychodzi Poole, służący Jekylla, martwi się, że doktor zamknął się u siebie. Obaj idą do domu, ale doktor zmienionym głosem przez zamknięte drzwi odmawia przyjęcia przyjaciela. Służący podejrzewa, że to morderca który zabił Jekylla. Poole codziennie kupuje jakieś środki, ale zawsze są złe. Służący i Utterson postanawiają wyważyć drzwi. Po wejściu do gabinetu znajdują martwe ciało Edwarda Hyde''a, który na moment przed ich wejściem popełnił samobójstwo. Nigdzie nie mogą znaleźć jednak ciała Jekylla. W liście Jekyll mówi o swoim nieuchronnym końcu, tajemnice wyjaśni jego spowiedź powierzona Lanyonowi.

LIST LANYONA Lanyon dostał kiedyś list Jekylla w którym ten błaga by poszedł do jego domu, odnalazł pewną szufladę i przekazał ją posłańcowi, który z niepokojem na nią czekał. Człowiek ten wypił miksturę i zmienił się w Jekylla. Lanyon nie potrafi opisać tego co wyznał mu doktor. Posłańcem który zmienił się w Jekylla był jednak Hyde.

SPOWIEDZ JEKYLLA Jekyll pisze o swoim życiu, zawsze czuł, że pragnie dać upust temperamentowi, a z drugiej strony musi pozostać szanowanym obywatelem. Czuł, że ma dwie natury, chciał by mogły żyć osobno. Udało mu się stworzyć miksturę dzięki której mógł rozdzielić obie swoje natury, nadając tej drugiej osobne ciało. Drugie wcielenie było młodsze, słabsze, chudsze, dotychczas nieużywane. Tak narodził się Edward Hyde. Teraz Jekyll mógł pogodzić obie natury dając im osobne życia (dom, nazwisko). Jako Hyde mógł dać upust swej złości, chęci niszczenia. Stopniowo jednak zaczął tracić kontrolę nie tylko nad zachowaniem Hyda, ale i przemianami. Bez mikstury budził się Hydem. Próbował pozycie to wcielenie, ale nie mógł. Pragnienie zła stawało się coraz silniejsze, dopuścił się moru, sprawiło mu to przyjemność.  Jekyll zmniejszał wyrzuty sumienia dobrymi uczynkami, zadośćuczynieniem. Bezwiednie przemieniał się jednak w Hyde’a, nie mógł jednak w tej postaci udać się do swego domu dlatego zdecydował się na wtajemniczenie Lanyona. Jekyll zauważył, że gdy sam traci siły, Hyde je zyskuje. Zaczyna nad nim panować. Kończyła się też mikstura, Jekyll nie mógł zdobyć substancji którą użył za pierwszym razem.

Jako Hyde nie potrafił kontrolować swojego postępowania, dlatego więc, w obawie o życie Uttersona, który postanowił wyważyć drzwi, popełnił samobójstwo.